Wat is een Cleanroom?
In diverse industrieën, zoals de farmaceutische-, elektronica- en food-industrie, is het noodzakelijk om gedurende de productie bepaalde producten te beschermen tegen verontreinigingen.
Dit beschermen gebeurt in cleanrooms ofwel stofarme ruimten. Vervuiling kan o.a. ontstaan door in de lucht zwevende deeltjes, die voor het oog zichtbaar zijn; deze stofdeeltjes, bacteriën e.d., worden in het algemeen aërosolen genoemd
Stof
- Wat is stof (wat betreft schoonmaken/onderhoud)
- Stof is een materie dat zich zwevend in de lucht bevindt.
droog = stofdeeltjes
vochtig = vloeistofdeeltjes
Het ontstaan van stof.
- natuurlijke elementen (bijv. stuifmeel)
- Lucht bevat van nature vaste deeltjes (zand, vulkaanas, stuifmeel, zoutkristallen) die in de lucht zweven en zelfs een nuttige functie vervullen; geen stof betekent over het algemeen geen regen.
- slijtage producten
- Door wrijving, zoals aan autobanden en Remblokken en schijven, ontstaan slijtageproducten.
- afgestorven organismen
- Van mensen, dieren, bomen, planten komen afvalproducten vrij die, als ze klein zijn, in de lucht mee zweven (huidschilfers, afgebroken haartjes). De mens verspreidt honderdduizend deeltjes per minuut. Het aantal deeltjes dat verspreid wordt is sterk afhankelijk van de aard van de bewegingsactiviteit van de mens. Bij actieve beweging is het aantal verspreide deeltjes en bacterien een veelvoud van het aantal deeltjes dat bij rust verspreid wordt.
- anorganische afvalproducten
- Hierbij wordt gedacht aan afvallozingen in de lucht. Bekend zijn de stoffen in de uitlaatgassen van auto’s en schoorstenen.
- bacteriën
- Deze kleine organismen laten zich graag door de deeltjes in de lucht meenemen; het circulatiesysteem van de airconditioning is een leuk vervoermiddel.
Ter illustratie:
De bovenste huidlaag van een mens wordt iedere 8 tot 10 dagen volledig afgestoten en vernieuwd. Dit betekent dat per dag 10 miljoen tot 100 miljoen huidschilfers aan de omgeving worden afgegeven.
Het is dus belangrijk dat cleanrooms/stofarme ruimten beschermd worden tegen deze deeltjes.
1.2 Wat zijn cleanrooms ofwel stofarme ruimten?
- Stofarme en steriele ruimten zijn speciaal aangepaste werkomgevingen, die een arbeidsproces omsluiten.
Ze worden gecontroleerd op vervuiling.
1.3 Soorten stofarme ruimten
- Er bestaan verschillende klassen cleanrooms, gebaseerd op het aantal deeltjes dat voorkomt per kubieke meter of voet lucht. Volgens de
oudere Amerikaanse Federal standard 209″ zag
de classificatie er voorheen als volgt uit:Sinds enige tijd is deze classificatie vervangen door de ISO 14644, waarbij het aantal deeltjes per m3 lucht uitgedrukt is, zie onder;
- Grootte van de deeltjes;
Hoe houden wij de hoeveelheid stof onder controle?
Heel eenvoudig: probeer het stof buiten de ruimte te houden.
Dit is echter niet voor 100% mogelijk maar het geven van extra aandacht aan de contaminanten/vervuilers levert al goede resultaten op
Wie of wat brengt het vuil binnen?
- de lucht
- de mens
- de materialen en hun verpakkingen
Welke kleding dragen we in de cleanroom?
Waarop worden kledingmaterialen getest?
- Bacterie-groei
- ESD (statische oplading)
- Brandbaarheid
- Hittebestendigheid
- Maximaal laadvermogen
- Uitgassing (welke schadelijke gassen kunnen het product aantasten)
- Chemische resistentie
3.6 Aanbevolen frequentie voor het wisselen van kleding
Even belangrijk als het selecteren van de juiste kleding is het onderkennen van de noodzaak deze kleding regelmatig te wisselen.
Al te vaak wordt de kleding voor stofarme ruimten te lang gedragen.
Testen hebben namelijk aangetoond dat deze kleding stofdeeltjes opslaat naarmate ze langer gedragen wordt.
Om te voldoen aan de gestelde eisen, namelijk het verminderen van de stofdeeltjes in de werkruimte, dient de kleding op een vastgestelde basis gewisseld te worden.
Klasse frequentie wisselen van cleanroomkleding
ISO4 Telkens wanneer de stofarme ruimte betreden wordt.
ISO5 Dagelijks
ISO6 2 à 3 keer in de week
ISO7 1 à 2 keer in de week
ISO8 1 keer in de week
Steriel Telkens wanneer de ruimte betreden wordt
Hoe trek ik mijn cleanroom kleding aan?
Het aantrekken van de kleding
- Wanneer men zich verkleedt voor de stofarme ruimten, werk dan van boven naar beneden.
- Zet de van toepassing zijnde hoofdbedekking op, trek dan de overall of het 2-delig pak aan (jas en broek), gevolgd door de voetbescherming en tenslotte de handschoenen.
- De juiste werkwijze bij het aantrekken van de kleding kan onnodige vervuiling voorkomen
- Men dient gebruik te maken van een rail of bank ± 50 cm hoogte om de onderstaande procedure af te werken:
- Houdt de uitgevouwen overall omhoog;
- Pak de rechter manchet en taillenaad aan de rechterkant van het kledingstuk vast met de rechterhand
- Pak de linkermanchet en de taillenaad aan de linkerkant van het kledingstuk vast met de linkernaad
- Leg de broekspijpen van het kledingstuk over de rail, zonder dat ze de vloer raken
- Steek een been in de broekspijp, Indien nodig het been op de rail alten rusten
- Zet het in de broekspijp uitgestoken been neer, laat de andere broekspijp over de rail hangen
- Steek het andere been in de broekspijp en laat indien nodig het been weer op de rail rusten.
- Houdt de uitgevouwen overall omhoog;
Waarom gebruiken we cleanroom doekjes?
De industrie is voortdurend op zoek naar nieuwe, schonere materialen en steeds schonere productietechnieken.
Waarom de behoefte aan schonere wipers?
- Vanwege de steeds schonere cleanrooms en dus de behoefte aan wipers met minder vezels en deeltjes.
- Vanwege de steeds kleinere componenten en kleinere spoorbreedtes op deze componenten.
- Vanwege de gevoeligheid voor kleinere deeltjes. Deeltjes van bijv. 0.1 micron kunnen enorme gevolgen hebben en hierdoor de opbrengst verlagen.
Reinigen en verpakken van cleanroom wipers
Zoals ook de kleding in cleanroomwasserijen gereinigd en verpakt wordt, gebeurt dit voor de geweven wipers sinds een vele jaren ook zo. Het wipermateriaal wordt op grote rollen aangeleverd en door geautomatiseerde afrolmachines over elkaar heen gerold.
Hierna wordt het materiaal versneden tot de gewenste maat, variërend van min. 10 x 10 tot en met grotere afmetingen van bijv. 35 x 70 cm voor vloerwissers.
De versneden wipers worden daarna vervoerd naar een ISO4 cleanroomwasserij. De wipers worden in een specifiek voor wipers opgezette wasserij gereinigd.
Zou dit plaatsvinden in een wasserij waar bijvoorbeeld. ook kleding wordt gereinigd dan zou er risico bestaan voor de zogenaamde. cross contaminatie ook wel kruisinfectie genoemd, waarbij schadelijke deeltjes van verontreinigde kleding die achtergebleven zijn in de machine de schone wiper zouden kunnen contamineren.
De wipers worden gereinigd in een uitgekiend wasprogramma, waar gebruik wordt gemaakt van o.a. gefiltreerd demiwater en speciaal ontwikkelde reinigingsvloeistoffen, speciale wasprogramma ’s en gedroogd in een schone, geïoniseerde (dus antistatisch gemaakte) airflow.
Daarna worden de wipers in dezelfde ISO 4/5 omgeving dubbel verpakt. Vaak worden oplosmiddelbestendige zakken gebruikt om te voorkomen dat bedrukking op de verpakkingen een product zouden kunnen vervuilen. De verpakkingen krijgen batchnummers zodat de “traceability” (het terug kunnen vinden van alle productiegegevens m.b.t. tot de bewuste wiper).
Inmiddels worden dezelfde gereinigde wipermaterialen ook toegepast op de reinigingsstaafjes ofwel swabs. Voorheen werden materialen als katoen en schuimrubber ofwel swabs. Katoen zoals op de eenvoudige watten staafjes bij u thuis wat als nadeel het groot aantal particles (deeltjes) heeft. Datzelfde gold voor de schuimrubber staafjes. Deze kunnen inmiddels ook in een schone Klasse 100 gereinigd polyester uitvoering geleverd worden.
Toepassingen van wipers in diverse industrieën
- Toepassing van wipers in de elektronica industrie
- In klasse ISO4, 5 en 6 cleanrooms (volgens de ISO14644 ) voor het:
- reinigen van apparatuur en oppervlakken
- oppakken van gemorste vloeistoffen
- verwijderen van fotolakken
- In klasse ISO4, 5 en 6 cleanrooms (volgens de ISO14644 ) voor het:
Wipermaterialen;
Gebreid en gereinigd polyester, met de volgende eigenschappen:
- lage vezel- en deeltjesafgifte vanwege het 100% uit oneindig/monofilament garen geweven polyester doek eventueel uitgevoerd met gesealde randen ter voorkoming van deeltjes van de zijkant van de “ruwe” ongesealde randen.
- Eventueel uitgevoerd in 2 lagen voor een hogere absorptie van het polyester. Polyester is een sterk materiaal dat niet zal vezelen bij ruwere toepassingen zoals bijv. bij scherpe voorwerpen.
- Lagehoeveelheid extractables (bestanddelen die uit de wiper los kunnen komen bij gebruik van bijv. demiwater en IPA/isopropylalcohol).
- Polyester/cellulose (non-woven materiaal)
- Hoge absorptie gecombineerd met een lage deeltjesafgifte.
- Polypropyleen/cellulose (non-woven)
- Idem met als extra ruwe oppervlak voor zwaardere toepassingen gecombineerd met een goede zuurbestendigheid.
Wipers voor de optische industrie
- Reinigen van gevoelige optische oppervlakken in ISO5 en ISO6 cleanrooms
Wipermaterialen;
- 100% polyester zonder chemische bestanddelen:
- laag residu bij gebruik van oplosmiddelen
- zacht en niet krassend materiaal
- 100% geweven katoen zonder chemische toevoegingen:
- goed bestand tegen oplosmiddelen
- hittebestendig en zuurbestendig
- zeer sterk, hoge absorptie en antistatische eigenschappen
Ander toepassingen;
- Ruimtevaartindustrie
- Algemene laboratorium toepassingen
- Algemene cleanroom toepassingen; bijv. onderhoud/reinigen van diverse klasses cleanroom (ISO 5 tot en met 8)
Wipers voor de farmaceutische industrie, medical device en bio technologische industrie
- Reinigen van oppervlakken en opnemen van gemorste vloeistoffen in steriele of aseptische productieruimtes.
Wipermaterialen
- Gamma gesteriliseerde wipers van diverse materialen in kleinverpakkingen (10 stuks per verpakking)
Waarop worden wipers getest?
- Basisgewicht van een materiaal wordt vastgelegd per m2.
- Absorptie wordt getest
- Hoe groot is de capaciteit: aantal ml per m2
- Materiaal of per eenheid gewicht bijv. gram
- Hoe snel absorbeert een bepaald materiaal
Deeltjesafgifte;
Hoeveel deeltjes geeft een wiper af.
Door middel van diverse testmethodes kan men het aantal deeltjes afkomstigvan een wiper meten.
De flextest,methode testte een wiper onder droge omstandigheden.
Hierbij wordt een doek op en neer bewogen en worden er met behulp van luchtdeeltjesteller gedurende 1 minuut de deeltjes gemeten.
Omdat deze test moeilijk reproduceerbaar is heeft de industrie gezocht naar een beter reproduceerbare methode, de zgn. wettest.
Bij deze test wordt een stuk van een m2 wipermateriaal gedrenkt in ultra schoon water, waarna het water d.m.v. een vloeistofdeeltjesteller wordt gemeten. Hierbij worden aantallen geteld variërend van 5 miljoen bij een klasse 10/ISO4 doek tot 350 miljoen bij een katoenen doek.
Bij de flextest was men gewend om bij een klasse100 ISO5 doek een gelijk aantal deeltjes te meten.
Residuen afkomstig uit een wiper:
De hoeveelheid residu die vrijkomt wanneer een wiper gebruikt wordt met bijv. demiwater of isopropylalcohol wordt gemeten in milligram per m2 materiaal.
Ionen; De hoeveelheid in Parts Per Million van o.a. Natrium, Kalium en Chloor worden gemeten.
Voor bijv. de Semiconductor industrie is Natrium een groot probleem tijdens het productieproces.
Waarom gebruiken we kleefmatten voor we de cleanroom in gaan?
Een groot gedeelte van de vervuiling in de cleanroom komt binnen via schoenen van operators en wielen van karren, wagens etc.
Om deze vervuiling tegen te gaan worden kleefmatten neergelegd bij ingangen van cleanrooms.
Er bestaan twee principes:
- Afpelmatten (ofwel Foliematten).
- Bij deze matten zijn 30 of 60 dunne polyethyleen lagen op elkaar geplakt. Op een eenvoudige wijze kan de operator de verzadigde laag verwijderen zodat er een schone laag klaar ligt om het volgende vuil te verwijderen.
- Deze matten kunnen worden uitgevoerd met een bacterieremmend middel, waardoor geen concentratie van bacteriën op de mat kan ontstaan. Dit is voor de farmaceutische industrie en ook voor de ziekenhuizen (voor de OK ingang) een belangrijk punt.
- Diverse kleuren zijn mogelijk waarover verschillende motivaties bestaan. Men wil een witte mat om contaminatie duidelijk waar te kunnen nemen.
- Ook naar de operator toe om een stuk bewustwording duidelijk te maken.
- Men geeft de voorkeur aan een blauwe mat om minder snel de vervuiling waar te kunnen nemen en hierdoor minder snel lagen te verwisselen (besparing).
Voordelen van afpelmatten:
- geringe hoogte, geen problemen met openende deuren, geen struikelgevaar, geen probleem met zware karren bij het oprijden.
- geringe onderhoudskosten, er is geen onderhoudspersoneel nodig.
De afpelmatten worden afhankelijk van het aantal personen, de frequentie waarmee deze personen over de mat lopen en de mate van vervuiling van de diverse ruimtes gemiddeld 3 x per dag verwisseld.
Permanent klevende matten
- In plaats van de meerdere folielagen is deze mat gemaakt van 1 dikkere laag kunststof met hierin een weekmaker, waardoor de mat kleverig/vettig aanvoelt. De matten zijn in grotere lengtes leverbaar en ook als vervanging van vloerbedekking te gebruiken.
- Hierdoor kunnen grotere oppervlakken van bijv. een kleedsluis bedekt worden. De kleefkracht is lager dan bij foliematten. Dit betekent niet meteen dat de effectiviteit lager is. Wel zijn er minder problemen met (disposable) overschoenen die uitschieten of kapotscheuren.
- Door het zachte oppervlak worden deeltjes meer in de mat gelopen in tegenstelling tot de foliemat, waarbij de deeltjes op het harde oppervlak geplakt worden.
- Terwijl de foliemat relatief snel verbruikt wordt, heeft de permanente mat een gemiddelde levensduur van 3 tot 5 jaar.
Belangrijke punten bij beide principes;
- Transport van het kleefmiddel van de mat de cleanroom in wordt gezien als een vervuilend materiaal in de schone ruimte.
- Bij producten van slechte kwaliteit kan dit voorkomen.
- Gerenommeerde merken hebben dit principe onderzocht en hun producten zullen dit probleem niet hebben.
- Fabrikanten van de 2 verschillende matten zullen beiden hun eigen mat als beste testen.
- Als leverancier van beide principes is het moeilijk het een boven het ander te plaatsen.
Feit: BEIDE MATTEN REDUCEREN CONTAMINATIE!
Om een effectieve werking van de kleefmatten te hebben is het belangrijk dat er enkele stappen gezet worden om een groot deel van de schoenvervuiling te voorkomen.
Bij de foliematten kunnen hiervoor enkele matten achterelkaar geplaatst worden zowel in de lengte- als breedterichting.
Bijvoorbeeld; standaardmaat 120 x 65 cm. x 2 matten in lengterichting is 240 cm. (ongeveer 4 stappen).
Bij de permanente matten kunnen lengtes tot wel 12 meter en breder dan 2 m om een bredere sluis ook compleet te kunnen bekleden tot bijvoorbeelld 4 meter breedte.
4. Hoe reinigen we een cleanroom?
4.1 Apparaten en verpakkingen
Zorg er voor dat de artikelen, die in de cleanroom/stofarme ruimten gebracht worden, ontdaan zijn van verpakkingsmaterialen, daar dit veelal veel stof (papier, karton e.d.) bevat.
- Reinig alle voorwerpen voor deze de stofarme ruimten in gaan.
- Zorg ook voor goede schoonmaakmaterialen
- een schone stofwisser
- een schone werkwagen (wieltjes!)
- een stofzuiger met ULPA of HEPA absoluutfilter
- Aan te bevelen is, de dagelijks te gebruiken materialen te reserveren voor de stofarme ruimte en in de kleedsluis te plaatsen.
- De machines e.d. eerst goed schoonmaken.
4.2 Dagelijks schoonmaakonderhoud
- Benodigdheden:
- werkwagen
- antistatische afvalzakken en sluitingen
- stofwissers met doekjes
- kunstzemen PVA sponzen/microvezeldoeken
- reinigingsmiddelen
- stofzuiger met ULPA of HEPA filter
- sprayflacons (voor gebruik in vocht gecontroleerde ruimten)
- emmers en rolemmer combinaties voor gebruik bij normale ruimten
- Eerst los vuil verwijderen. Afval, zoals verpakkingen, direct in een plastic zak doen en deze buiten de stofarme ruimten sluiten.
- Vingerafdrukken verwijderen van alles wat aangeraakt of gebruikt is: deuren, tafelbladen, werkbladen, telefoons etc.
- Daarna de vloer stofzuigen of stofwissen en devuile wisdoekjes direct in een afval zak doen.
- Bij opdracht de vloer reinigen met een product dat de eigenschap van zeep heeft:
- “het schone film effect”.
4.3 Kleine periodieke beurten
- Eerst los vuil verwijderen Al naar gelang de bewaking van de vochtigheid, met sprayflacon oppervlakken inspuiten en afzemen of met water en reinigingsmiddel oppervlakken nat maken en drogen.
- Glaswerk zemen, vloeren reinigen met ontvetter of sprayen.
4.4 Schoonmaakmiddelen
- Bij het gebruik van chemicaliën dienen wij ons het volgende af te vragen:
- Wat voor soort vuil?
- Dit zal in de stofarme ruimten overwegend organisch vuil zijn
- Hoe zit het vuil erop?
- Licht aangekleefd vuil:
- verwijderen met kunstzeem, mop of spraymethode en neutraal reinigingsmiddel.
- Sterk gehecht vuil:
- verwijderen met schuurspons, borstelmachine en sterk ontvettend middel, indien de ruimtekwaliteit dit toelaat.
- Waar zit het vuil op?
- Kan het oppervlak tegen vocht en chemicaliën?
- Sommige chemicaliën kunnen bij verdamping gassen vormen of aanslag op materialen.
- Kan het oppervlak tegen vocht en chemicaliën?
- Licht aangekleefd vuil:
- Wat voor soort vuil?
4.5 Groot periodiek onderhoud
- Uitvoering van dit onderhoud is aan te bevelen op tijden dat de ruimte niet gebruikt wordt.
- plafonds stofzuigen/vochtig reinigen (daar waar toegestaan)
- roosters verwijderen/nat reinigen/drogen
- verlichting vernieuwen/bakken nat reinigen/drogen
- wanden (watervast) nat reinigen/zemen
- interieur nat reinigen/drogen
- vloeren strippen/conserveren
- kunststoffen afnemen met een antistatisch detergent in waswater
- Personeelsvoorschriften
5.1 Persoonlijke hygiëne:
- Personeel met huidaandoeningen of ademhalingsmoeilijkheden mag niet in de stofarme ruimten werken.
- Voorbeelden van fysieke omstandigheden die nadelig zijn voor het werken in een stofarme ruimte:
- Allergie voor synthetische stoffen
- Allergie voor oplosmiddelen die in diverse stofarme ruimten gebruikt worden.
- Hoog zuurgehalte in het handvocht.
- Ernstige nervositeit, jeuken, krabben of claustrofobie.
- Voorbeelden van fysieke omstandigheden die nadelig zijn voor het werken in een stofarme ruimte:
- Ieder personeelslid dient periodiek getraind te worden t.a.v. het belang van persoonlijke hygiëne in stofarme ruimten.
- Iedere medewerker dient goed op de hoogte te zijn van de procedures in de stofarme ruimten. Tevens moet men de regels en richtlijnen die bij uw bedrijf gelden in acht nemen om een gezonde omgeving te kunnen handhaven.
- De vereiste hoge reinheidsgraad maakt het noodzakelijk dat al het personeel, werkzaam in de stofarme ruimten, er in getraind wordt en ook qua persoonlijke hygiëne hoge eisen te stellen zeker in een pharma of medische cleanroom omgeving.
Voor meer informatie neem contact op met Romex BV.